Sluimerende crisis? Maak onderscheid tussen de complexe en chaotische wereld.

Sluimerende crisis? Maak onderscheid tussen de complexe en chaotische wereld.
Renee Linck, maart 2023

Binnen veiligheidsregio’s en daarbuiten wordt veel gesproken over “sluimerende crises”, zoals de klimaatverandering, polarisatie en de energietransitie ook wel worden genoemd. Bij deze sluimerende crises passen nieuwe vormen van organiseren in de vorm van flexibele netwerken. Alhoewel er wel degelijk sprake is van een urgente publieke opgave op deze terreinen, is het maar de vraag of je hier van crises kan spreken en of crisismanagement hier van toepassing is. Andersom bestaat het gevaar dat netwerkmanagement toegepast gaat worden voor alle andere vormen van crises. Ik licht dit nader toe door in te zoomen op verschillende vormen van organiseren.

Om de hiervoor genoemde opgaven beter te duiden, maak ik gebruik van het Cynefin model wat Dave Snowden in 1999 bedacht toen hij nog bij IBM werkte. Het model beschrijft verschillende soorten contexten waarin besluitvorming kan plaatsvinden (‘decision-making contexts’) en benoemt wat werkt om opgaven in die contexten aan te pakken. Deze contexten zijn; simpel, ingewikkeld, complex en chaotisch. Ik heb daar voor het gemak ook de passende organisatievormen bijgezet. Zie onderstaande figuur.

Het rechterdeel van het model beschrijft een geordende wereld.
• Voor opgaven in een simpele context is duidelijk wat de relatie is tussen oorzaak en gevolg en zijn de uitkomsten dus ook voorspelbaar (‘known knowns’). Hierbij kan worden gewerkt met procedures en vastgestelde regels zoals deze vaak in werkprocessen worden vastgelegd.
• Is er sprake van een ingewikkelde context, dan vraagt het begrijpen van de oorzaak-gevolg relatie meer denkwerk (‘known unknown’). Door de ingewikkeldheid is grondige analyse van de situatie vereist om het goed te kunnen doorgronden. Dat denkwerk kan je organiseren door experts bij elkaar te brengen in projecten of programma’s.

De linkerkant van het model beschrijft een niet geordende wereld.
• In een complexe context is de relatie tussen oorzaak en gevolg pas achteraf te verklaren (‘unknown unknown’). Het heeft dus niet veel zin een analyse uit te voeren op voorhand, je zal moeten experimenteren om te zien wat werkt. Oplossingen of deeloplossingen ontstaan dus gaandeweg (emergentie). Gelukkig is er wel tijd om te kijken naar wat ontstaat. Hier past een netwerkbenadering omdat deze diverse actoren flexibel verbindt en vanuit die verbindingen nieuwe ideeën kunnen ontstaan.
• De chaotische wereld beschrijft het beste wat speelt ten tijde van crises, het is onduidelijk wat oorzaak en gevolg zijn (laat staan de relatie daartussen) en gebeurtenissen zijn vaak verwarrend en verrassend (‘unknowables’). Er is veel turbulentie en amper tijd om na te denken over welke acties moeten worden uitgevoerd. Het gaat hier niet om kennis, maar om het ‘voelen’ waar het heen moet. Command-and-control is volgens Snowden nodig om snel tot actie over te kunnen gaan en stabiliteit te vinden zodat de context complex is en niet chaotisch. In een onderzoek , dat ik samen met Arjen Boin en Menno van Duin verrichtte, kwamen we op een pragmatische crisisaanpak waarbij snel, maar ook ‘kleinere’ beslissingen worden genomen, die geen onomkeerbare gevolgen genereren of snel kunnen worden bijgesteld. Ook is voor deze situatie een pluriforme aanpak van belang, waarbij parallel meerdere wegen (tegelijk) worden bewandeld.
Wat bij de linkerkant overigens ook opvalt is dat ‘sensing’ ofwel het organiseren van goede feedback vanuit de lokale praktijk van groot belang is. Dat betekent dat informatieprocessen aan belang toenemen en competenties zoals omgevingssensitief en situationeel bewustzijn van nog groter belang zijn voor (crisis-)managers.

Voorgaande laat zien dat het dus van groot belang is dat we kijken naar de context; is deze complex of chaotisch? Dat vraagt immers wel degelijk een andere aanpak. Wanneer we opgaven zoals klimaatverandering, polarisatie en de woningbouwopgave gaan duiden als crises, al dan niet sluimerend, ontstaat het gevaar dat vormen van command-and-control worden toegepast om deze opgaven aan te pakken. Andersom ontstaat ook het gevaar dat de netwerkbenadering voor alle crises wordt ingezet. Ik zou ervoor willen pleiten, dat we het onderscheid tussen complex en chaotisch wel blijven maken.

^{Wil je reageren? Mail mij op contact@reneelinck.nl}